بهبود در ارزشیابی مستلزم ....

تحول در نهادي که شاکله اصلي آن نيروي انساني و رسالت و ماموريتهاي آن از ظرافت و پيچيدگيهاي خاصي برخورداراست در عين دشواري و موانع و پيچ و خم هاي بسيار، ضرورتي اجتناب ناپذير و امري بديهي است. نهاد آموزش و پرورش را مي توان به مثابه قلب جامعه دانست که حياتي ترين عنصر رشد و توسعه يعني نيروي انساني توانمند را چون خوني تازه در شريانهاي ساير بخشهاي جامعه جاري مي سازد. اين کارکرد ويژه نهاد آموزش و پرورش را مي توان کم و بيش در يکايک مؤلفه ها و عناصر متشکله آن نيز صادق دانست. درميان مؤلفه ها و عناصر اساسي نظام آموزشي، عنصر ارزشيابي پيشرفت تحصيلي دانش آموزان را مي توان از جهات مختلف ممتاز از ساير عناصر و مؤلفه هاي اين نظام تلقي کرد. زيرا فرايند ارزشيابي از يکسو دغدغه و معطوف به فعاليتهاي گسترده اي در سطوح مختلف بويژه در سطح مدارس و معلمان و مديران مي باشد و از سوي ديگر متوجه فراگيران و دانش آموزاني است که هرکنش و واکنش آنها نسبت به موضوع اثرات عميق و گسترده اي بر خانواده و در نهايت در جامعه خواهد داشت. ضمن آنکه در داخل نظام آموزشي نيز ساير فرايندهاي متشکله آن بويژه برنامه درسي و شيوه ها و روشهاي آموزش و تدريس و اصولاً فرايند ياددهي – يادگيري نيز به شدت متاثر از کارکردها وروشهاي ارزشيابي مي باشند. با اين توصيفات مي توان استنباط نمود که اصلاح و تحول در روشها و قوانين و مقررات مربوط به ارزشيابي تحصيلي و تربيتي دانش آموزان يا به عبارتي همان اصطلاح سنتي امتحان، لااقل مي تواند بستر مناسبي را براي تحول در ساير اجزاء تشکيل دهنده نظام آموزشي و به تبع آن در جامعه فراهم آورد. اهميت اين موضوع زماني ارزش مضاعف مي يابد که آنرا در حوزه آموزش و پرورش عمومي مورد بررسي و تحليل قرارداد، چراکه در دوره مذکور دانش آموزان در مسير هويت يابي و کسب فضايل قرار گرفته و در واقع استحکام زيربناهاي شخصيتي و استعدادها و علائق آنها در اين دوره است که شکل گرفته و در دوره هاي بالاتر بارورخواهد شد.
بهبود ارزشيابي مستلزم:
• اعتماد به نفس دانش ‌آموزاناگر فرهنگ كلاسي بر پاداش و« ستاره هاي طلائي» نمره و يا رتبه بندي تاكيد كند، دانش‌آموز به دنبال راه هايي است كه نمره خوبي بگيرد، و نه اين كه نيازهاي يادگيري خودش را برطرف كند. در نتيجه گيري يك گزارش چنين آمده است: «زماني كه دانش‌آموزان مختار به انتخاب تكليف هستند, تكاليف مشكل را انتخاب نمي‌كنند. آنان هم چنين انرژي و وقت خودشان را صرف پيدا كردن «پاسخ صحيح» مي‌كنند. بسياري از آنان از ترس نامناسب بودن سؤال خود تمايلي به پرسش ندارند. به دانش‌آموزاني كه با مشكلي مواجه مي‌شوند و نتيجه خوبي نمي گيرند، چنين القاء مي‌شود كه آنان ضعيف هستند و اين باور دانش‌آموزان را به اين جهت سوق مي‌دهد كه مشكلاتشان به دليل ضعف و ناتواني آنان در انجام كارهاست. زماني كه چنين فرهنگي برفضاي آموزش غالب است دانش‌آموزان دل شكسته و ناموفق، از تلاش براي يادگيري نا اميد مي‌شوند و سعي مي‌كنند كه اعتماد به نفس خود را از طرق ديگر جبران كنند. اما دانش‌آموزان قوي همواره موفق اند، فراموش نكنيم كه وظيفه آموزش عمومي تقويت وارتقاء آموزشي فراگيران به طور عام و از جمله دانش‌آموزان ضعيف است.
• ارزشيابي از فرايند ياددهي – يادگيري نبايد جدا شود.ارزشيابي دانش آموزان بايد به عنوان بخش جدايي ناپذير فرآيند ياددهي – يادگيري و نه به عنوان نقطه پاياني آن تلقي شود .
• از نتايج ارزشيابي در بهبود فرايند ياددهي – يادگيري و اصلاح برنامه ها و روشها و هدف غايي ارزشيابي ، اصلاح و بهبود فرآيند ياددهي – يادگيري استفاده شود و نتايج ارزشيابي ها بايد در اصلاح برنامه ها و روشها مورد استفاده قرار گيرد.
• هماهنگي ميان هدف ها، محتوا، روش هاي ياددهي – يادگيري و فرآيند ارزشيابي.در ارزشيابي بايد تناسب و هماهنگي بين هدف ها، محتوا و روش هاي ياددهي - يادگيري مربوط به هر درس مورد توجه قرار گيرد.
• توجه به آمادگي دانش آموزان.در طراحي و اجراي انواع برنامه هاي ارزشيابي بايد به آمادگي هاي جسمي، عقلي، عاطفي و رواني دانش آموزان توجه شود.
• توجه به رشد همه جانبه دانش آموزان.در ارزشيابي بايد به جنبه هاي مختلف رشد بدني، عقلي، عاطفي، اجتماعي، اخلاقي و حرکتي دانش آموزان توجه شود.
• توجه همه جانبه به دانش ها، نگرش ها و مهارتها در ارزشيابي، متناسب با محتواي آموزش و پرورش بايد به حيطه دانش ها، نگررش ها و مهارت هاي دانش آموزان توجه شود.
• توجه به ارزشيابي دانش آموز از يادگيري هاي خود ( خود ارزشيابي ). در ارزشيابي بايد شرايطي فراهم شود که دانش آموز نيز بتواند از يادگيريها و عملکردهاي خود و ديگر دانش آموزان ارزشيابي کند.
• ارزشيابي از فعاليتهاي گروهي. در نظام ارزشيابي، علاوه بر ارزشيابي فردي، بايد از فعاليتهاي گروهي نيز ارزشيابي به عمل آيد. • توجه به فرآيندهاي فکري منتهي به توليد پاسخ.در ارزشيابي بايد علاوه بر پاسخ نهايي، به فرآيندي که منجر به توليد پاسخ شده است توجه کرد.
• تأکيد بر نوآوري و خلاقيت.در ارزشيابي بايد با تأکيد بر ورش حل مسأله، زمينه رشد و شکوفايي دانش آموزان را فراهم کرد.
• تنوع روش ها و ابزارهاي اندازه گيري و سنجش پيشرفت تحصيلي.با توجه به اهداف، ماهيت و نوع موارد ارزشيابي، از انواع مختلف روش ها و ابزارهاي ارزشيابي ( مانند پرسشهاي شفاهي، آزمون هاي عملي، انواع پرسشهاي عيني و انشايي، روش هاي مشاهده رفتار، پوشه هاي مجموعه کار، ارايه مقالات و طرح ها، گزارش مربوط به فعاليت هاي تحقيقاتي، ارزشيابي عملکردي، ارزشيابي مستمر، انواع دست ساخته ها، روش خودسنجي و .. ) استفاده شود.
• استفاده از انواع ارزشيابي. در فرآيند ياددهي – يادگيري لازم است با توجه به هدف ها، محتوا و روش هاي تدريس از انواع ارزشيابي ها ( از قبيل تشخيصي ، تکويني، مجموعي، هنجار مرجع، دروني، بيروني ، ملي و ... ) استفاده شود .
• استقلال مدرسه و معلم در فرآيند ارزشيابي. در فرآيند ارزشيابي بايد استقلال مدرسه و معلم در چارچوب سياستهاي کلي آموزش و پرورش حفظ شود.
• رعايت قواعد اخلاقي و انساني در ارزشيابي. به موجب اين اصل، ارزشيابي بايد به گونه اي ساماندهي و اجرا شود که موجب خدشه دار شدن حقوق، تعاملات انساني، اعتماد به نفس و سلامت رواني دانش آموز يا معلم نگردد .
• توجه به تفاوت هاي فردي. در انجام ارزشيابي پيشرفت تحصيلي مي بايست به تفاوت هاي فردي دانش آموزان توجه شود .
• هماهنگي در تحقق اصول ارزشيابي.در به کارگيري اصول فوق الذکر بايد ميان سازمان ها، مراکز، ادارات، واحدها و ساير بخش هاي مسئول ارزشيابي در مورد روشها، ابزارها، معيارها و برنامه هاي اندازه گيري و سنجش پيشرفت تحصيلي دانش آموزان، تعهد و هماهنگي کامل وجود داشته باشد.
• بهبود مهارتها، نگرش ها و دانش معلمان.معلم نقش تعيين کننده ونهايي در ارزشيابي آموزشي بر عهده دارد. لذا هرگونه بهبود در امر ارزشيابي مستلزم بهبود و تغيير در مهارتها و نگرش هاي معلمان است. براي بهبود ارزشيابي و حرکت به سمت اصول و قاعدي کهدر بالا بدان پرداخته شد معلمان بايد آموزش ببينند که ديدي نوين به ارزشيابي داشته باشند. معلمين بنا بر نگرش خود نسبت به ارزشيابي، دانش آموزان خود را ارزيابي مي کنند لذا اصلاح نگرش آنها به ارزشيابي ميتواند در بهبود ارزشيابي بسيار موثر باشد. همچنين معلمان را بايد با شيوه هاي صحيح تر ارزشيابي آشنا نمود. شيوه هايي چون مشاهده رفتار، پوشه هاي مجموعه کار، ارايه مقالات و طرح ها، گزارش مربوط به فعاليت هاي تحقيقاتي، ارزشيابي عملکردي، ارزشيابي مستمر، انواع دست ساخته ها، روش خودسنجي. آموزش اين شيوهها به معلمان مسلما در بهبود فرايند ارزشيابي موثر خواهد بود.
• بهبود واصلاح نگرش هاي والدين.علاوه بر معلمان که به طور مستقيم در امرارزشيابيدانش آموزان شرکت دارند، والدين در خانه ارزشيابي هاي معلم را ميتوانند تکميل کنند. والدين با همراهي و آشنايي با شيوه هاي نوين ارزشيابي ميتوانند گزارشات مناسبي مبني بر نحوه عملکرد دانش آموزان در اختيار معلم قرار دهند تامعلم بتواند ارزشيابي صحيحتري به عمل آورد.